Αντί προλόγου

Τα προφητικά λόγια του António Guterres του Γενικού   Γραμματέα του ΟΗΕ «Το 2050 θα είναι περισσότερο πλαστικό από ό, τι τα ψάρια στους ωκεανούς» έδωσαν αφορμή στη συγγραφή της μονογραφίας αυτής. Βασικός στόχος είναι η παράθεση της υπάρχουσας πλούσιας τεχνογνωσίας της σχετικής με την παρουσία των πλαστικών στον πλανήτη, με τους κινδύνους που εγκυμονεί η μακρο και μικροπλαστική ρύπανση στο φυσικό περιβάλλον και στην ανθρώπινη κοινωνία και η αναζήτηση στρατηγικών για την οικολογική διαχείρισή τους.

Ο συγγραφέας με το μονογραφικό αυτό πόνημα προσβλέπει στην αντικειμενική ενημέρωση των παραγωγών και των καταναλωτών πλαστικών υλικών ,ώστε να περιοριστεί στο μέγιστο δυνατό η επικίνδυνη πλαστικομανία. Η προσφορά του στην προσπάθεια αυτή είναι πολύχρονη και ξεκινάει από τα φοιτητικά του χρόνια. Τότε ως γραμματέας των φοιτητών του τμήματος Γεωπονίας της Γεωπονοδασολογικής Σχολής πρωτοστάτησε στην πληροφόρηση για την επικινδυνότητα των πλαστικών πουκαμίσων που είχαν κατακλείσει την αγορά. Κύριοι αγοραστές ήταν οι φοιτητές γιατί τα πουκάμισα αυτά ήταν φθηνά και δεν χρειάζονταν σιδέρωμα. Βοήθησε στην ανακύκλωση των πλαστικών των θερμοκηπίων στην Ιεράπετρα, Τυμπάκι και Κουντούρα με διάφορες ομιλίες και άρθρα και στο Δήμο Χανίων ως μέλος της επιτροπής περιβάλλοντος του Δήμου. Συνέδραμε στην αποτροπή χρησιμοποίησης των πολυβυνιλικών πλαστικών σακουλών για την αποθήκευση του ελαιόλαδου.

Πάντα σε ένα τέτοιο συγγραφικό έργο υπεισέρχονται ακούσια λάθη και παρατηρούνται αθέλητες παραλείψεις. Γι αυτό ζητείται προκαταβολικά η επιείκεια του αναγνώστη

Θα ήταν τέλος παράλειψη, αν ο συγγραφέας δεν εξέφραζε από τα βάθη της καρδιάς τους τις ευχαριστ σε όσους επέτρεψαν τη χρήση φωτογραφιών που εμπεριέχονται στο πόνημα αυτό.

1. 1.«Πλαστικοποίηση» του πλανήτη

Στο κεφάλαιο αυτό θα καταβληθεί προσπάθεια να παρατεθούν βασικά στοιχεία που δείχνουν πως ο πλανήτης μας, oμονάκριβος, «πνίγεται» στην κυριολεξία από τα πλαστικά. Στο μέλλον θα ακολουθήσουν δύο ακόμα άρθρα σχετικά με τον κίνδυνο που εγκυμονούν τα συμβατικά πλαστικά   στον άνθρωπο και έμβιο κόσμο αφενός και με την ολοκληρωμένη διαχείρισή τους αφετέρου. Πιστεύεται πως η αναλυτική αυτή αρθρογραφία κατάλληλα αξιοποιημένη θα βοηθήσει στην ανάληψη προσπαθειών για την αντιμετώπιση του προβλήματος των πλαστικών.

Η ευρεία χρησιμοποίηση των συμβατικών πλαστικών, η πλαστικομανία των καταναλωτών, το δοξακυνηγητό των επιστημόνων και η μη σωστή διαχείριση των βιομηχανικών, εμπορικών και οικιακών πλαστικών αποβλήτων σε συνδυασμό με τον ωχαδερφισμό της πολιτείας και της οικολογικής απαιδευσίας των πολιτών οδήγησαν στην πλαστική ρύπανση του περιβάλλοντος και επιτάχυναν την εμφάνιση των δυσμενών δευτερευουσών επιδράσεων στο οικοσύστημα, στην υγεία του ανθρώπου και των μακροοργανισμών. Κι ενώ τα συμβατικά πλαστικά έχουν μετατραπεί σε «ωρολογιακή βόμβα» με κοντινό χρόνο έκρηξης, ο Homo catanaloticus βαυκαλίζεται αυτάρεσκα στην «αιώρα»   της νέας προσωνυμίας του Homo plasticus. Πράγματι η μακροπλαστική και η μικροπλαστική ρύπανση αποτελεί μεγάλο πονοκέφαλο για όλους τους διεθνείς οργανισμούς και τα κράτη. Κι ο λόγος είναι πως τα συμβατικά πλαστικά δεν υπόκεινται στο φυσικό νόμο της βιοδιάσπασης. Μένουν αναλλοίωτα για πολλά χρόνια και αιώνες με όλες τις συνέπειες για το περιβάλλον. Το πλαστικό νήμα της πετονιάς για παράδειγμα μπορεί να παραμείνει ανέπαφο μέχρι και 600 χρόνια. Ένα πλαστικό μπουκάλι ολιγόχρονης χρήσης για την παρασκευή του οποίου ξοδεύτηκε πολύ ενέργεια μπορεί να σηματοδοτεί την παρουσία του για 450 χρόνια. Το πλαστικό ποτήρι θα ρυπαίνει για 50 χρόνια. Η πλαστική σακούλα τέλος μπορεί να κυματίζει στη θέση που απορρίφτηκε για 16-20 χρόνια.

Ποτέ δεν θα το περίμεναν οι εφευρέτες του πρώτου θερμοπλαστικού το 1856 Αλέξανδρος Παρκς (Alexander Parkes) και του συνθετικού νάιλον το 1935 Ουάλλας Κάραδερς (Wallace Carothers) πως στις μέρες μας η παραγωγή των πλαστικών θα αύξανε κατά 400 φορές. Το 2017 για παράδειγμα η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών έφτασε στους 348 εκατ. τόνους. Η Ευρώπη τη χρονιά αυτή ήταν η μεγαλύτερη παραγωγός με 18,5% δηλαδή 64,4 εκατ. τόνους. Κάθε άτομο στον πλανήτη σήκωνε στην πλάτη του πάνω από 42,2 κιλά και κάθε Ευρωπαίος πάνω από 80 κιλά. Υπολογιζόμενη από μια άλλη πλευρά η παγκόσμια παραγωγή πλαστικών δείχνει πως το 2017 κάθε ένα δευτερόλεπτο παράγονταν 11,035 τόνοι πλαστικών!!! Σύμφωνα με σχετική μελέτη του πανεπιστημίου του Αγίου Σεβαστιανού της Καλιφόρνιας, αν η αυξητική τάση παραγωγής των πλαστικών δεν διαταραχθεί, το 2050 θα παραχθούν συνολικά 28,7 δισεκατ. τόνοι. Από την ποσότητα αυτή τα 13,2 δισεκατ. τόνοι θα καταλήξουν ως απόβλητα στο περιβάλλον ή στους ωκεανούς. Την τελευταία δεκαετία η παραγωγή πλαστικών είναι μεγαλύτερη από εκείνη του τελευταίου αιώνα. Πολύ χαρακτηριστικό και όχι μακριά από την πραγματικότητα είναι το μήνυμα του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ António Guterres με την ευκαιρία της ημέρας περιβάλλοντος το 2018 που ήταν αφιερωμένη στην αντιμετώπιση της ρύπανσης από πλαστικά. «…Να υπερνικήσουμε τη ρύπανση που έχει σχέση με τα πλαστικά… Αν συνεχιστεί η τρέχουσα τάση, το 2050 θα είναι περισσότερο πλαστικό από ό,τι τα ψάρια στους ωκεανούς…». Προς την ίδια κατεύθυνση βρίσκεται και η άποψη του Ιδρύματος Ellen MacArthur, πως « Αν δεν γίνει κάτι τα προσεχή τριάντα χρόνια οι ωκεανοί θα περιέχουν περισσότερα πλαστικά από τα ψάρια». Και δεν απέχει πολύ και η διαπίστωση πως όλα τα φυσικά οικοσυστήματα του πλανήτη «πλαστικοποιούνται».

Για να αποκτήσουν την επιθυμητή για την αγορά μορφή και χρήση τους   τα πλαστικά αναμιγνύονται με άλλα υλικά , όπως τα πρόσθετα, τα πληρωτικά, τα ενισχυτικά και άλλα. Στα πρόσθετα   για παράδειγμα περιλαμβάνονται οι πλαστικοποιητές που δεν συνδέονται χημικά με το πλαστικό ,αλλά ελαττώνουν τις δυνάμεις Van der waals, οι σταθεροποιητές για την παρεμπόδιση της διάσπασης και για την επιμήκυνση της ζωής του πλαστικού, τα μικρομοριακά παχύρευστα υγρά, τα προστατευτικά στην υπεριώδη ακτινοβολία, τα αντιστατικά αντιδραστήρια, τα επιβραδυντικά της καύσης, τα αφροποιητικά αντιδραστήρια, τα λιπαντικά , οι χρωστικές και πολλά άλλα. Περισσότερες από 100000   χημικές ουσίες   χρησιμοποιούνται στην παραγωγή πλαστικών. Λιγότερο από το 20% αυτών των ουσιών έχουν ελεγχθεί για ενδεχόμενη τοξική επίδραση μόνο στα παιδιά.

Η ρύπανση της θάλασσας με πλαστικά

Μακροπλαστική ρύπανση

Ως μακροπλαστική ρύπανση εννοείται η ελεύθερη απόθεση στο περιβάλλον ή στους Χώρους Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) πλαστικών διαμέτρου πάνω από 5 χιλιοστά. Είναι γνωστή και ως    οπτική ή αισθητική ρύπανση. Τα πλαστικά εξαιτίας της αντοχής τους σε ενδεχόμενη διάσπαση αποτελούν μόνιμη ρυπογόνο εικόνα. Γίνονται κατά συνέπεια σοβαρό περιβαλλοντικό και κοινωνικό πρόβλημα. Χωρίς βέβαια να παραβλεφθεί και η οικονομική διάσταση του, αφού τα απορρίμματα των μακροπλαστικών ιδιαίτερα εκείνα της μιας χρήσης αχρηστεύουν ένα μεγάλο χρηματικό ποσό που ξοδεύτηκε για την παραγωγή τους. Υπολογίζεται μάλιστα πως για την παραγωγή ενός γραμμαρίου συμβατικού πλαστικού ξοδεύεται 1 γραμμάριο πετρέλαιο. Ακόμα πως η είσοδος των ελεύθερα αποθεμένων πλαστικών στην αέναη κυκλική οικονομία θα εισφέρει από κάθε τόνο 888 ευρώ.

Να μερικά στοιχεία που «τρομάζουν» και τον πιο οικολογικά μη ευαίσθητο πολίτη.

• Τα πλαστικά απόβλητα φτάνουν στο 10% του συνόλου των στερεών σκουπιδιών.
• Η ποσότητα των πλαστικών που απορρίπτονται κάθε χρόνο είναι αρκετή για να κάνει 4 φορές το γύρο του πλανήτη. Η ποσότητα αυτή αν υπήρχε τρόπος να απομακρυνθεί θα χρειαζόταν ένα απορριμματοφόρο κάθε δευτερόλεπτο. Και αν δεν ληφθεί κανένα μέτρο ενάντια σε αυτή την πλαστικομανία, τότε το 2030 θα χρειαστούν 2 και το 2050 τέσσερα απορριμματοφόρα το δευτερόλεπτο.
• Ένα εκατομμύριο πλαστικά μπουκάλια αγοράζονται σε όλο τον κόσμο κάθε λεπτό και ο αριθμός αναμένεται μέχρι το 2021 να αυξηθεί κατά 20%.
• Σε παγκόσμιο επίπεδο χρησιμοποιούνται κάθε χρόνο 500 δισεκατ. πλαστικές σακούλες.
• Εκτιμάται πως κάθε χρόνο καταλήγουν στους ωκεανούς και στις θάλασσες 4,8 -12,7 εκατομμύρια τόνοι. Δηλαδή 152,2- 402,7 κιλά το δευτερόλεπτο. Μάλιστα το 70% των πλαστικών αυτών κατακρημνίζεται στο βυθό και το 30% παραμένει στην επιφάνεια. Τα θαλάσσια ρεύματα παρασύρουν τα πλαστικά σε συγκεκριμένη θέση, όπου με τον καιρό προβλέπεται να   σχηματιστεί η «έβδομη» ήπειρος».
• Το 43% όλων των θαλάσσιων απορριμμάτων που ρυπαίνουν τους ωκεανούς αποτελείται από μόλις 10 είδη πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης.
• 70 χιλιάδες τόνοι πλαστικού επιπλέουν στους ωκεανούς. Η ποσότητα αυτή θα μπορούσε να γεμίσει 38500 απορριμματοφόρα. Κι όλα αυτά , όταν είναι γνωστός ο ρυθμιστικός ρόλος των ωκεανών και των θαλασσών για το κλίμα του πλανήτη. Οι ωκεανοί και οι θάλασσες   παράγουν το 50% περίπου του ατμοσφαιρικού οξυγόνου και απορροφούν το 33,3 % των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
• Κάθε χρόνο καταναλώνονται 1 τρισεκατομμύριο πλαστικές σακούλες παγκοσμίως και καταλήγουν στη θάλασσα.
• Σε κάθε   τετραγωνικό   χιλιόμετρο   στη Μεσόγειο   μετριούνται   2000   πλαστικές σακούλες και μπουκάλια.
• Στη Μεσόγειο σε κάθε 100 μέτρα παραλίας συλλέγονται 110 καπάκια ποτηριών, 91 πλαστικά μπουκάλια και 131 καλαμάκια.
• Στην ίδια θάλασσα τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών, που εντοπίζονται τόσο στον βυθό της θάλασσας, όσο και στις ακτές. Οι τουρίστες ευθύνονται για την ετήσια αύξηση κατά 40% των απορριμμάτων που καταλήγουν στη Μεσόγειο. Όχι βέβαια από ελλιπή περιβαλλοντική αγωγή, αλλά γιατί δεν υπάρχει η υποδομή εναπόθεσης των πλαστικών.
• Κάθε χρόνο, 150.000-500.000 τόνοι μακροπλαστικών εισέρχονται στις ευρωπαϊκές θάλασσες. Η πλειονότητα των πλαστικών αυτών καταλήγουν στη Μεσόγειο. Ο μεγαλύτερος «πλαστικός ρυπαντής» στη Μεσόγειο είναι η Τουρκία, από την οποία υπολογίζεται ότι καταλήγουν κάθε μέρα στη θάλασσα 144 τόνοι πλαστικών. Ακολουθεί η Ισπανία με 126, η Ιταλία με 90, η Αίγυπτος με 77, η Γαλλία με 66, η Αλγερία με 47,το Ισραήλ με 39 και η Ελλάδα με 39.
• Γύρω στα 31 κιλά πλαστικών απορριμμάτων συσκευασίας ανά άτομο παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση ετησίως. Αυτό αντιστοιχεί σε 15,8 εκατομμύρια τόνους πλαστικών απορριμμάτων συσκευασίας.
• Σε πείραμα που έγινε πρόσφατα και διάρκεσε 2 χρόνια με 100.000 ψηφιακά πλαστικά απορρίμματα που ρίχτηκαν στα Δαρδανέλια , διαπιστώθηκε πως περνούν με τα θαλάσσια ρεύματα από το στενό μεταξύ Πελοποννήσου και Κρήτης και καταλήγουν στο Ιόνιο και στην Αδριατική. Βρέθηκε επίσης μία μεγάλη συσσώρευση απορριμμάτων στο βόρειο Αιγαίο. Πρόκειται ως γνωστό για θαλάσσια περιοχή με υψηλή αλιευτική δραστηριότητα. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει μεγαλύτερη η πιθανότητα, να βρεθούν δείγματα ψαριών, που αλιεύονται στην περιοχή αυτή με ποσότητα πλαστικού.
• Στις ελληνικές ακτές το πιο κοινό υλικό ρύπανσης είναι το πλαστικό με ποσοστά από 43 έως 51% και ακολουθούν το χαρτί με 13 έως 18% και το αλουμίνιο με 7 έως 12%.

Η παραλία στο Κίτρος Πιερίας

• Έρευνα στην Κρήτη και σε άλλα 8 νησιά στη Μεσόγειο έδειξε πως στην υψηλή περίοδο του τουρισμού στη μεγαλόνησο υπάρχει αύξηση κατά 117% της ρύπανσης στις παράκτιες ζώνες. Το 84% προέρχεται από πλαστικά.
• Σε ετήσια βάση, στη χώρα μας, καταναλώνονται τουλάχιστον 666 εκατ.   πλαστικά μπουκάλια νερού, 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια καφέ, 900 εκατ. καλαμάκια, και 37 εκατ. πλαστικά ταπεράκια φαγητού ή γλυκού.
• Στην Ελλάδα το 2017 διατέθηκαν περίπου 1,8 δισεκ. τεμάχια λεπτές πλαστικές σακούλες (πάχους 15-50 μικρών) έναντι 350 εκατ. τεμαχίων το 2017, καταγράφοντας μείωση 80,3%. Το 2015 η Ελλάδα με 363 σακούλες ανά άτομο καταλάμβανε την πρώτη θέση στην ΕΕ στην οποία ο μέσος όρος είναι 175. Τελικά το 2018 η μείωση ανά κάτοικο έφτασε στις 115-120 σακούλες. Η διάθεση των χοντρών πλαστικών σακουλών γνωστών και ως «επαναχρησιμοποιούμενων τσαντών» ενδεκαπλασιάστηκε το 2018 σε σύγκριση με το 2017.Όχι βέβαια οι υφασμάτινες. Πράγματι το 2018 διατέθηκαν 11,55 εκατομμύρια τεμάχια επαναχρησιμοποιούμενων τσαντών έναντι μόλις 0,95 εκατ. τεμάχια το 2017.Σε κάθε νοικοκυριό αναλογούν 2,8 επαναχρησιμοποιούμενες τσάντες έναντι 0,2 το 2017. Στη Δανία σε κάθε άτομο αναλογούν 75 επαναχρησιμοποιούμενες σακούλες και στην ΕΕ 23. Ακόμα και αν περιοριστεί κατά 65% ο η χρήση της πλαστικής σακούλας σε όλα τα καταστήματα, θα πάμε σε ένα νούμερο της τάξης των 135 πλαστικών σακουλών ανά κάτοικο, δηλαδή πολύ μακριά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο για το 2019 των 90 του κανονισμού 2015/720. Δείτε τώρα τι μπορεί να κάνει το εμπορικό ελληνικό δαιμόνιο. Στις χοντρές πλαστικές σακούλες πάχους πάνω από 50 μικρά δεν μπαίνει περιβαλλοντικό τέλος. Τα καταστήματα χρεώνουν τις χοντρές σακούλες πάχους λίγου μεγαλύτερου των 50 μικρών φθηνότερα από τις λεπτές, οπότε δεν πληρώνουν περιβαλλοντικό τέλος. Όλες οι μεγάλες οικολογικές οργανώσεις ζητούν την επιβολή περιβαλλοντικού τέλους και στις σακούλες με πάχος μέχρι τα 75 μικρά. Έτσι το Ινστιτούτο Έρευνας Λιανεμπορίου Καταναλωτικών Αγαθών (ΙΕΛΚΑ) προβλέπει πως «Το 2019 θα ελαχιστοποιηθεί το τέλος που εισπράττεται, χωρίς να ελαχιστοποιηθεί ανάλογα η χρήση πλαστικής σακούλας. Μάλιστα η ποσότητα πλαστικού για τη χρήση πλαστικής σακούλας μπορεί να αυξηθεί. Αυτό θα είναι άλλη μια παγκόσμια πρωτοτυπία της χώρας μας».

Μικροπλαστική ρύπανση

Η μικροπλαστική ρύπανση είναι αόρατη, αλλά πολύ ύπουλη. Τα μικροπλαστικά, σύμφωνα με την Εθνική Ωκεανική και Ατμοσφαιρική Υπηρεσία των ΗΠΑ (U.S. National Oceanic and Atmospheric Administration -NOAA), είναι μικρά θραύσματα ή μικροΐνες ή μικροσφαιρίδια με διάμετρο μικρότερη των 5 mm(χιλιοστόμετρων}. Δεν διαλύονται στο έδαφος και στο νερό και απελευθερώνουν τα πρόσθετα ταχύτερα. Τα μικροπλαστικά ταξινομούνται σε δύο κατηγορίες: στα πρωτογενή και δευτερογενή.

Τα πρωτογενή μικροπλαστικά έχουν το μέγεθος των 5 mm ή λιγότερο πριν εισέλθουν στο περιβάλλον. Για παράδειγμα οι πλαστικές μικροΐνες και τα πλαστικά μικροσφαιρίδια ανήκουν στην κατηγορία αυτή. Τα μικροπλαστικά αυτά κατασκευάζονται σκόπιμα για τη δημιουργία προϊόντων, που επιθυμεί η αγορά. Χρησιμοποιούνται συνήθως σε καθαριστικά προσώπου και καλλυντικά ή σε σπρέι. Σε ορισμένες περιπτώσεις αναφέρθηκε η χρήση τους στην ιατρική ως φορείς φαρμάκων.

Τα δευτερογενή μικροπλαστικά δημιουργούνται από τον θρυμματισμό (fragmentation) μεγαλύτερων πλαστικών προϊόντων, αφού εισέλθουν στο περιβάλλον. Βρέθηκε πως τα δευτερογενή μικροπλαστικά μπορούν να θρυμματιστούν   στους ωκεανούς σε σωματίδια με διάμετρο μικρότερη από 1,6 μικρά. Και οι δύο κατηγορίες μικροπλαστικών έχουν το κοινό χαρακτηριστικό της μακροχρόνιας ρύπανσης και της υψηλής συγκέντρωσης στο φυσικό περιβάλλον και ιδιαίτερα στα υδρόβια και θαλάσσια οικοσυστήματα.

Τα μικροπλαστικά είναι πανταχού παρόντα. Πράγματι ανιχνεύονται στους ωκεανούς και στις θάλασσες, στα οικοσυστήματα των γλυκών νερών, στην πεδόσφαιρα και στην ατμόσφαιρα. Οι πηγές τους είναι αμέτρητες. Οι κυριότερες από αυτές εστιάζονται στα καλλυντικά, στα ενδύματα και στις βιομηχανικές διεργασίες.

• Σήμερα, υπάρχουν στις θάλασσες της υδρόγειου περισσότερα μικροπλαστικά από ό, τι τα αστέρια σε ολόκληρο το γαλαξία.
• Μια μελέτη του 2015 υπολόγισε ότι υπήρχαν 93 - 236 χιλιάδες τόνοι μικροπλαστικών στους ωκεανούς και στις θάλασσες του πλανήτη. Πρόσθετες έρευνες έχουν διαπιστώσει ότι τα μικροπλαστικά αντιπροσωπεύουν το 92% των πλαστικών υπολειμμάτων στην επιφάνεια του ωκεανού. Τα μικροπλαστικά που συλλέχτηκαν από τους ωκεανούς μόνο στις ΗΠΑ, στη Γαλλία, στη Χιλή, στην Αυστραλία και στη Νέα Ζηλανδία ανέρχονται τουλάχιστον στους 5,25 τόνους.
• Άλλη μελέτη του 2019 της ΕΕ δείχνει πως δεν υπάρχει μέρος του περιβάλλοντος που να μην περιέχει μικροπλαστικά. Στο θαλάσσιο περιβάλλον τα μικροπλαστικά αποτελούν μεγάλο πρόβλημα κι αυτό γιατί είναι αποδεδειγμένη η παρουσία, το αναλλοίωτο και η κατάποση τους από θαλάσσιους οργανισμούς.
• Στον Αρκτικό Ωκεανό δείγματα πάγου από 5 περιοχές περιείχαν πάνω από 12000 μικροπλαστικά ανά λίτρο πάγου. Τα μικροπλαστικά αυτά ανήκαν σε 17 διαφορετικά είδη πλαστικών.
• Εκτιμάται ότι το 2% έως 5% όλων των μικροπλαστικών καταλήγουν στις θάλασσες, όπου καταναλώνονται από τα ψάρια και τους άλλους θαλάσσιους οργανισμούς. Στη συνέχεια με την τροφική αλυσίδα επιστρέφουν στους ανθρώπους.
• Κάθε χρόνο 70000-130000 τόνοι μικροπλαστικών εισέρχονται στις ευρωπαϊκές θάλασσες. Το μεγαλύτερο μέρος καταλήγει στη Μεσόγειο.
• Στην Κρήτη το 2018 σε κάθε κιλό άμμου βρέθηκαν 215 μικροπλαστικά.
• Τα μικροπλαστικά εντοπίζονται ολοένα και περισσότερο στο υδατικό περιβάλλον του πλανήτη. Η πρώτη μελέτη για τα μικροπλαστικά στα οικοσυστήματα γλυκών νερών δημοσιεύθηκε το 2011 και έδειξε κατά μέσο όρο 37,8 μικροπλαστικά ανά τετραγωνικό μέτρο δειγμάτων ιζημάτων της λίμνης Huron. Επιπρόσθετα, μελέτες έχουν βρει ότι τα μικροπλαστικά είναι παρόντα σε όλες τις Μεγάλες Λίμνες στις ΗΠΑ με μέση συγκέντρωση 43000 μικροπλαστικά στο τετραγωνικό χιλιόμετρο. Σε άλλη έρευνα στις ΗΠΑ στα νερά 29 παραπόταμων των Μεγάλων Λιμνών έδειξε πως το 98% περιείχαν μικροπλαστικά διαμέτρου 0,355 - 4,75 mm. Η υψηλότερη συγκέντρωση μικροπλαστικών που ανακαλύφθηκε ποτέ σε ένα μελετημένο οικοσύστημα γλυκού νερού καταγράφηκε στον ποταμό Ρήνο με 4000 μικροπλαστικά στο λίτρο νερού . Μικροπλαστικά βρέθηκαν επίσης στις λίμνες και στα ποτάμια της Αγγλίας. Μάλιστα στον ποταμό Tame μετρήθηκαν περισσότερα από 1000 μικροπλαστικά ανά λίτρο. Ο ποταμός Τάμεσης στο Λονδίνο βρέθηκε να έχει περίπου 80 μικροπλαστικά ανά λίτρο, όπως και ο ποταμός Cegin στη Βόρεια Ουαλία. Ο ποταμός Blackwater στο Έσσεξ είχε 15, ο Ullswater 30 και η δεξαμενή Llyn Cefni στο Anglesey 40. Στα υπόγεια νερά των ΗΠΑ, στις εκβολές ποταμών στην Ισπανία ,στον ποταμό Yangtze στην Κίνα και στη Σιγκαπούρη, διαπιστώθηκε πως τα μικροπλαστικά μπορούν να φιλοξενήσουν επιβλαβή μικρόβια. Ορισμένα με μέγεθος μικρότερο από 5 χιλιοστά, μικροπλαστικά βρέθηκαν επίσης σε υπόγειους ασβεστόλιθους στο Ιλινόις των ΗΠΑ σε ποσότητα 15 ανά λίτρο. Αυτός ο τύπος πηγής υπόγειων νερών παρέχει περίπου το ένα τέταρτο του πόσιμου νερού στον κόσμο.
• Μικροπλαστικά έχουν ανιχνευθεί στη λυματολάσπη βιολογικών καθαρισμών πρώτου και δεύτερου βαθμού. Εκτιμάται ότι απελευθερώνεται εκ νέου 1 μικροπλαστικό ανά λίτρο στο περιβάλλον ακόμα και στην περίπτωση που η απόδοση απομάκρυνσης αγγίζει το 99,9%.
• Το 3-7% των μικροπλαστικών στην ατμόσφαιρα οφείλονται στη φθορά των ελαστικών των οχημάτων. Στους ωκεανούς το ποσοστό αυτό φτάνει στο 5-10%. Μόνο στη Δανία υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο εκπέμπονται από τα ελαστικά των οχημάτων λόγω φθοράς στο περιβάλλον 6100 και 15400 τόνοι μικροπλαστικών .
• Οι βιομηχανίες πλαστικών χρησιμοποιούν ως πρώτη ύλη μικροπλαστικά. Μια τυχαία διαρροή μπορεί να ρυπάνει σε μεγάλο βαθμό τα διάφορα οικοσυστήματα. Ανάλογη είναι και η ρύπανση από ελεύθερη εναπόθεση των υπόλοιπων μη χρησιμοποιούμενων πλαστικών. Σε ένα λιμάνι της Σουηδίας, όπου δίπλα του λειτουργούσε βιομηχανία πλαστικών βρέθηκαν 102000 μικροπλαστικά στο κυβικό μέτρο   νερού.
• Η ψυχαγωγική και επαγγελματική αλιεία ,τα θαλάσσια σκάφη και οι ναυτιλιακές επιχειρήσεις είναι αξιόλογη πηγή απελευθέρωσης μικροπλαστικών στη θάλασσα. Στις ΗΠΑ το 67% των μικροπλαστικών προέρχονται από τις πηγές αυτές. Το ποσοστό αυτό στην Ινδονησία φτάνει στο 55%.
• Ύστερα από έρευνα βρέθηκε πως το 93% των πλαστικών μπουκαλιών από 10 διάφορες εταιρίες απελευθέρωνε στο περιεχόμενο νερό 325 μικροπλαστικά στο λίτρο. Τα μπουκάλια μάλιστα δύο εταιριών περιείχαν 930 και 807 μικροπλαστικά ανά λίτρο . Σε σύγκριση με το νερό βρύσης στα μπουκάλια η συγκέντρωση των μικροπλαστικών ήταν δύο φορές μεγαλύτερη.
• Ένα σημαντικό μέρος των μικροπλαστικών αναμένεται να καταλήξει στο έδαφος του πλανήτη εξαιτίας της αποτυχίας των εγκαταστάσεων επεξεργασίας νερού να απομακρύνουν πλήρως όλες τις μικροπλαστικές ίνες.
• Αερομεταφερόμενα μικροπλαστικά έχουν ανιχνευθεί στην ατμόσφαιρα, καθώς και σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους.
• Μια άλλη μελέτη εξέτασε τα μικροπλαστικά στη σκόνη του δρόμου της Τεχεράνης. Βρήκε 2649 μικροπλαστικά μέσα σε 10 δείγματα σκόνης του δρόμου. Στα δείγματα αυτά η συγκέντρωση των μικροπλαστικών ήταν 83 - 605 (+/- 10) ανά 30 g σκόνης του δρόμου.
• Ο καθένας από εμάς ελευθερώνει καθημερινά στο περιβάλλον κατά μέσο όρο 2,4 μικρογραμμάρια (mg) μικροπλαστικών.

Μικροπλαστικά

• Η διαδικασία πλύσης συνθετικών ρούχων προκαλεί την απώλεια κατά μέσο όρο πάνω από 100 μικροπλαστικές ίνες ανά λίτρο νερού. Ένα μόνο ρούχο κατασκευασμένο από συνθετικές ίνες απελευθερώνει σε κάθε πλύση περίπου 1900 μικροπλαστικές ίνες στο αποχετευτικό σύστημα, οι οποίες συνήθως καταλήγουν στη θάλασσα. Στα συνθετικά ενδύματα (fleece) η απελευθέρωση είναι κατά 170% μεγαλύτερη. Στον εσωτερικό χώρο των κατοικιών οι μικροπλαστικές ίνες από ενδύματα φτάνουν στο 33% του συνόλου των μικροΐνών . Οι μικροπλαστικές αυτές ίνες στον ίδιο χώρο υπολογίζονται στις 1-60 στο κυβικό μέτρο. Ο ρυθμός μάλιστα απόθεσής τους είναι 586-11130 ανά ημέρα και κυβικό μέτρο. Με άλλα λόγια συσσωρεύονται 190-670 μικροπλαστικές ίνες στο χιλιοστόγραμμο (mg) σκόνης. Η συσσώρευση αυτή είναι πολύ ανησυχητική γιατί μπορεί να βλάψει την υγεία των παιδιών και των ηλικιωμένων.

2.Κίνδυνοι από τη μικρο και μακροπλαστική ρύπανση

Σε προηγούμενο άρθρο έγινε αναφορά με κάθε λεπτομέρεια για τη μακρο και μικροπλαστική ρύπανση που έχει στην κυριολεξία κυριαρχήσει στις μέρες σε όλα τα οικοσυστήματα του πλανήτη. Επιλογικά διατυπώθηκε το επιτακτικό ερώτημα το σχετικό με τους κινδύνους που εγκυμονεί η εν λόγω ρύπανση στον άνθρωπο και στον έμβιο κόσμο. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρηθεί να δοθεί η απάντηση με στοιχεία που προέκυψαν από διάφορες μελέτες που έγιναν σε όλο τον κόσμο.

Οι διάφοροι τύποι πλαστικών προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του καταναλωτικού κοινού και να διευκολυνθεί η κατασκευή ορισμένων προϊόντων εμπεριέχουν ορισμένα χημικά υλικά, τα οποία δεν συμμετέχουν στην αντίδραση του πολυμερισμού και κατά συνέπεια μπορούν να ελευθερωθούν κάτω από ορισμένες συνθήκες. Τα υλικά αυτά είναι γνωστά ως πρόσθετα, πληρωματικά και ενισχυτικά. Στα πρόσθετα περιλαμβάνονται οι πλαστικοποιητές, τα προστατευτικά ,τα σταθεροποιητικά, τα αντιστατικά, τα επιβραδυντικά, τα λιπαντικά τα αφροποιητικά , τα χρωστικά και άλλα.

Το μεγαλείο… των πλαστικοποιητών

Οι πλαστικοποιητές ή διασκορπιστικά (plasticizers ή plasticisers ή dispersants, plastifiants) είναι η ομάδα των πρόσθετων που χρησιμοποιείται περισσότερο στην παραγωγή των πλαστικών. Πρόκειται για   μικρά οργανικά μόρια, τα οποία προστίθενται στα πολυμερή για να μειώσουν τη θερμοκρασία υαλώδους μετάπτωσης. Προστίθενται σε αναλογία από 1 έως 50% και καθιστούν τα πολυμερή πιο μαλακά και εύκαμπτα. Χωρίς πλαστικοποιητές τα πολυμερή θα ήταν ουσίες σκληρές, εύθρυπτες και δύσκολα θα μπορούσαν να μορφοποιηθούν και να αποκτήσουν τις επιθυμητές ιδιότητες. Στην πραγματικότητα οι πλαστικοποιητές δεν πρέπει να θεωρούνται ως απλά πρόσθετα πλαστικών, αλλά ως ενώσεις που καθορίζουν δραστικά τις φυσικές ιδιότητές τους. Κάτω από ειδικές συνθήκες , όπως για παράδειγμα με την τριβή και την υψηλή θερμοκρασία οι πλαστικοποιητές μπορεί να «μεταναστεύσουν» από τη μήτρα των πλαστικών και να διαχυθούν στο περιβάλλον. Η «μυρωδιά» λόγω χάρη του καινούργιου αυτοκινήτου αποδίδεται συχνά στους πλαστικοποιητές ή στα προϊόντα αποδόμησής τους. Αναφέρονται περίπου 50 είδη πλαστικοποιητών που χρησιμοποιούνται περισσότερο στην παραγωγή των πλαστικών. Το 2014 η συνολική παγκόσμια αγορά πλαστικοποιητών έφτασε στα 8,4 εκατομ. τόνους. Οι φθ(τ)αλικές ενώσεις (ή εστέρες) αντιπροσωπεύσουν το 70, οι τερεφθαλικές το 12, οι εποξικές το 7, οι αλειφατικές το 4 και οι τριμελλιτικές το 2% . Οι 1,3 εκατομ. τόνοι των πλαστικοποιητών διατέθηκαν στην Ευρωπαϊκή αγορά. Το 90% των πλαστικοποιητών χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή του τύπου 3 του πλαστικού του πολυβινυλοχλωριδίου (PVC).

Οι φθαλικές ενώσεις Είναι η πιο επικίνδυνη ομάδα πλαστικοποιητών. Οι κυριότεροι φθαλικοί εστέρες είναι οι : δις (2-αιθυλεξυλ) φθαλικός εστέρας [Bis(2-ethylhexyl) phthalate - DEHP), διισονονυλ φθαλικός εστέρας (Diisononyl phthalate -DINP), δι-ν- βουτυλο φθαλικός εστέρας ( Di-n-butyl phthalate –DnBP ή DBP), Βουτυλ βενζυλο φθαλικός εστέρας (Butyl benzyl phthalate -BBzP),διισοδεσυλο φθαλικός εστέρας ( Diisodecyl phthalate -DIDP), διοκτυλο φθαλικός εστέρας (Dioctyl fhtalate -DOP ή DnOP), διισοοκτυλο φθαλικός εστέρας (Diisooctyl phthalate - DIOP), διαιθυλικός φθαλικός εστέρας (Diethyl phthalate -DEP),διισοβουτυλο φθαλικός εστέρας ( Diisobutyl phthalate -DIBP),δι-ν-εξυλο φθαλικός εστέρας και ( Di-n-hexyl phthalate - DnHP). Αναφέρεται ότι η ετήσια παγκόσμια παραγωγή του DEHP φθάνει τα 4 εκατομμύρια τόνους. Στην Ευρώπη το 1997 παρήχθησαν περίπου 600.000 τόνοι, κόστους 800 EU/τόνο. Περισσότερο από το 95% του παραγόμενου DEHP χρησιμοποιείται ως πλαστικοποιητής κυρίως προϊόντων PVC. Για τον DEHP έχουν καθοριστεί   τα ανεκτά όρια στην ατμόσφαιρα: 0,3-77 νανογραμμάρια (ng) / κυβικό μέτρο στο επιφανειακό νερό 0.3-98 μg / λίτρο και στο ίζημα 0,2-8,4 mg / χιλιόγραμμο (kg).

Οι φθαλικές ενώσεις υπάρχουν σε πολλά πλαστικά προϊόντα. Βρίσκονται στα sextoys, στα επικαλύμματα των φαρμάκων και των συμπληρωμάτων, στις συσκευασίας τροφίμων, στα τάπερ, στις πλαστικές κουρτίνες μπάνιου, στα πλαστικά μέρη των παιδικών παιχνιδιών, στα πλαστικά μέρη των ρούχων, στα πλαστικά καλύμματα δαπέδου και τοίχου, στα περιτυλίγματα των τετραδίων . Κάποτε υπήρχαν και στις πιπίλες των μωρών. Οι ενώσεις αυτές απελευθερώνονται εύκολα από τα πλαστικά ιδιαίτερα όταν επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες στο περιβάλλον. Αν λοιπόν στο μπάνιο υπάρχει πλαστική κουρτίνα οι φθαλικές ενώσεις που περιέχει διαρρέουν, όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία του χώρου και φυσικά εισπνέονται. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πλαστικές συσκευασίες κι έτσι εισέρχονται στα τρόφιμα.

Πολλές μελέτες έχουν επισημάνει τις αρνητικές επιπτώσεις των ενώσεων αυτών στο περιβάλλον και στην υγεία του ανθρώπου και των μακροοργανισμών. Η βρετανική οργάνωση Chem Trust, που εργάζεται για την προστασία της φύσης και των ανθρώπων από επιβλαβείς χημικές ουσίες, δημοσίευσε μελέτη σχετικά με τις επιπτώσεις των φθαλικών εστέρων στο αναπαραγωγικό σύστημα στα αρσενικά σπονδυλωτά. Διαπιστώθηκε η σχέση τους με την τροποποίηση του φύλου, τον καρκίνο των όρχεων, τις παραμορφώσεις των γεννητικών οργάνων, τις χαμηλές ποσότητες σπέρματος και τη στειρότητα. Το 2005, το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (Center for Disease Control - CDC) των ΗΠΑ σε έκθεσή του ανέφερε πως αρκετές φθαλικές ενώσεις προκάλεσαν μείωση του αριθμού των σπερματοζωαρίων, ατροφία των όρχεων και δομικές ανωμαλίες στα αναπαραγωγικά συστήματα των αρσενικών ζώων.

Βρέθηκε επίσης πως οι φθαλικές ενώσεις έχουν σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις και στους ανθρώπους που εκτίθενται σε αυτές. Έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2008 υποστήριξε πως οι φθαλικές ενώσεις που εμπεριέχονται στα βερνίκια και στα καλλυντικά μπορούν να προκαλέσουν υποσπαδία. Το περιοδικό Pediatrics δημοσίευσε πρόσφατα μια μελέτη, όπου ο φθαλικός εστέρας DEHP επισημαίνονταν ως πιθανή αιτία της μείωσης του χρόνου εγκυμοσύνης. Η Δανική Υπηρεσία για την προστασία του περιβάλλοντος εντοπίζει, ύστερα από μελέτη, την παρουσία του φθαλικού εστέρα DEHP και καταλήγει πως θα μπορούσε να δημιουργήσει κινδύνους στην υγεία των παιδιών.

Όταν τα χημικά αυτά μπουν στην κυκλοφορία του αίματος πηγαίνουν στους διάφορους ιστούς, και από εκεί διαταράσσουν το ανθρώπινο ορμονικό σύστημα. Γι’ αυτό και αποκαλούνται ενδοκρινικοί διαταράκτες. Οι επιστήμονες έχουν θορυβηθεί από τις επιπτώσεις τους στο ανθρώπινο αναπαραγωγικό σύστημα. Ο λόγος είναι ότι οι φθαλικές ενώσεις μειώνουν την παραγωγή τεστοστερόνης κάτι που προκαλεί υπογονιμότητα στον άνδρα, αφού η τεστοστερόνη χρειάζεται για τη δημιουργία του σπέρματος. Μειώνουν κατά 20-30% την τεστοστερόνη στους ενήλικες και στα αγόρια ακόμη περισσότερο. Οι ουσίες αυτές έχουν συνδεθεί με θηλυπρεπή χαρακτηριστικά στα αγόρια. Βρέθηκε πως οι φθαλικές ενώσεις μειώνουν την τεστοστερόνη και στις γυναίκες σε ποσοστό 11-24%. Κι αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες για τη γονιμότητά τους, διότι η τεστοστερόνη συμμετέχει στις ορμόνες που οδηγούν στην ωορρηξία. Υπάρχει η υποψία ότι κάποιες από τις φθαλικές ενώσεις είναι καρκινογόνες. Για παράδειγμα η DEHP, η οποία χρησιμοποιείται ανεξέλεγκτα στα ιατροτεχνολογικά προϊόντα, έχει χαρακτηριστεί ως πιθανή καρκινογόνα ουσία για τον άνθρωπο. Μια μελέτη βρήκε ότι οι γυναίκες που έχουν υψηλά επίπεδα φθαλικών ενώσεων στο σώμα τους κινδυνεύουν δύο και σύμφωνα με άλλη έρευνα τέσσερις φορές παραπάνω, να εκδηλώσουν καρκίνο του μαστού. Ως ορμονικοί διαταράκτες, οι φθαλικές ενώσεις επιδρούν στις ωοθήκες οδηγώντας σε πρόωρη εμμηνόπαυση. Αυτό αναφέρει μια μελέτη ερευνητών του Πανεπιστήμιου της Ουάσινγκτον που βρήκε ότι οι γυναίκες που εκτίθενται σε μεγάλες ποσότητες φθαλικών ενώσεων περνούν στην εμμηνόπαυση, κατά μέσο όρο, 2,5 χρόνια νωρίτερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις η εμμηνόπαυση εμφανίζεται 15 χρόνια πριν από το φυσιολογικό και η υποψία πέφτει σ’ αυτές τις χημικές ενώσεις. Ακόμα διαπιστώθηκε πως οι φθαλικές ενώσεις ,καθώς και άλλοι πλαστικοποιητές   συνδέονται άμεσα με τις σημερινές μεγάλες επιδημίες, όπως ο καρκίνος στο μαστό, στον εγκέφαλο , στο πάγκρεας και στους όρχεις, με προβλήματα γονιμότητας , όπως στειρότητα, πρώιμη εφηβεία, αποβολές, με το διαβήτη, με την παχυσαρκία, με το σύνδρομο υπερκινητικότητας, το άσθμα   και τον αυτισμό. Τα ερευνητικά αυτά αποτελέσματα οδήγησαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2005 να αποφασίσει για την απαγόρευση χρησιμοποίησης έξη φθαλικών ενώσεων, τις DEHP, DBP και BBP επιβλαβείς της γονιμότητας και τις DINP, DIDP και DNOP επιβλαβείς για το συκώτι. Δυστυχώς όμως οι ενώσεις αυτές εμπεριέχονται σε πλαστικά προϊόντα που ήδη έχουν παραχθεί και υπάρχουν στο φυσικό περιβάλλον. Έπειτα στην αγορά της Ευρωπαϊκής ένωσης κυκλοφορούν πλαστικά προϊόντα άλλων ωρών στις οποίες δεν έχουν απαγορευτεί οι ενώσεις αυτές. Βρέθηκε ακόμα το 2010 πως σε 1100 κορίτσια ηλικίας 6-8 χρόνων οι φθαλικές ενώσεις προκάλεσαν πρώιμη εφηβεία. Ο μεταβολίτης μόνο (εθυλεξύλ) φθαλικός εστέρας (Mono Ethylhexyl phtalate- MEHP) του DEHP σε δοκιμή στο εργαστήριο εξαφάνισε μέσα σε 3 μέρες το 40% των βλαστικών κυττάρων των όρχεων που θεωρούνται πρόδρομοι των σπερματοζωιδίων. Το 2012 στη Γαλλία εκτέθηκαν σε φθαλικές ενώσεις οι όρχεις ενήλικων. Το αποτέλεσμα ήταν η μείωση της παραγωγής της τεστοστερόνης και η σμίκρυνση των όρχεων. Στο Πανεπιστήμιο του Michigan στις ΗΠΑ 130 γυναίκες με πρώιμο τοκετό βρέθηκε να έχουν περισσότερες φθαλικές ενώσεις στα ούρα από εκείνες που γέννησαν κανονικά.

Εξίσου επικίνδυνος είναι και ο πλαστικοποιητής δισφαινόλη Α (bisphenol A). που χρησιμοποιείται στα πλαστικά πολυανθρακικό (PC) και PVC και εποξειδικές ρητίνες. Η δισφαινόλη Α λειτουργεί και αυτή ως ορμονικός διαταράκτης. Θεωρείται   υπεύθυνη για προβλήματα στον εγκέφαλο, στην αλλαγή συμπεριφοράς, στον προστάτη, στα έμβρυα, στα βρέφη και στα παιδιά, στη γονιμότητα   και για ευνόηση εκδήλωσης του διαβήτη. Δυστυχώς τον Ιανουάριο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε ένα περιθώριο ανοχής για την ενσωμάτωση της δισφαινόλης Α σε ορισμένα υλικά σε επαφή με τρόφιμα!!!

Επισημάνσεις επικινδυνότητας για τους τύπους πλαστικών

που κυκλοφορούν στην παγκόσμια αγορά

Τα πλαστικά μόνιμοι τροφοδότες του φυσικού περιβάλλοντος με επικίνδυνες χημικές ουσίες.

Τα μακροπλαστικά και μικροπλαστικά λόγω της μακροβιότητάς τους αποτελούν μόνιμες πηγές κινδύνου για το φυσικό περιβάλλον , τον άνθρωπο και τα λοιπά έμβια όντα. Τα μακροπλαστικά απελευθερώνουν στο φυσικό περιβάλλον κάτω από ειδικές συνθήκες και ιδιαίτερα τριβής και υψηλών θερμοκρασιών τα πρόσθετα που περιέχουν. Τα πλαστικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται για αποθήκευση υγρών, ποτών και αναψυκτικών σε συνθήκες υψηλής θερμοκρασίας επιτρέπουν τη μετανάστευση των πλαστικοποιητών στο περιεχόμενό τους. Πολλά από τα μακροπλαστικά γίνονται βορά από πουλιά, από θαλάσσιες οργανισμούς και χερσαία ζώα. Όλα τα είδη θαλάσσιων χελωνών τρώνε κομμάτια πλαστικού. Είναι μάλιστα ιδιαίτερα λάτρεις των πλαστικών σακουλών γιατί τις μπερδεύουν με τις μέδουσες που είναι η κύρια τροφή τους. Τα αποτελέσματα αυτής της κατάποσης είναι έλκη, αιμορραγίες, εντερικές ή ορθικές αποφράξεις που συχνά οδηγούν τα ζώα σε θάνατο. Δυστυχώς η λίστα των χερσαίων ζώων που πεθαίνουν από κατάποση πλαστικών είναι μεγάλη. Τα πλαστικά σκοτώνουν τις ινδικές ιερές αγελάδες, τις πολύτιμες καμήλες του Ντουμπάι και πολλά απειλούμενα με εξαφάνιση ζώα όπως τον Καλιφορνέζικο γύπα (Gymnogyps californianus), τον ίβη και τον ελέφαντα της Μποτσουάνας . Δυο φάλαινες που βρέθηκαν νεκρές είχαν η μία 29 κιλά πλαστικά στο στομάχι και η άλλη 89 πλαστικές σακούλες. Πρόσφατα στο νησί Μιντανάο στις Φιλιππίνες στο στομάχι φάλαινας που ξεβράστηκε νεκρή ύστερα από γαστρικό σοκ βρέθηκαν 40 κιλά   πλαστικές σακούλες. Οι κατσίκες που βόσκουν στις χωματερές πλαστικών «γεμίζουν» το στομάχι από αυτά προκειμένου να αποκτήσουν την αίσθηση του «κόρου» . Τα γεράκια ταΐζουν με πλαστικά τους νεοσσούς τους. Τα ψάρια στήνουν «πανηγύρι» καταβροχθίζοντας πλαστικά. Θαλάσσια χελώνα αποκτά «ευλύγιστη» μέση χάρη σε πλαστικό κρίκο που είχε περισφίξει το σώμα της σε νεανική ηλικία . Τα θαλασσοπούλια μετατρέπουν το στομάχι τους   σε πραγματικό κάδο πλαστικών. Τα μικροπλαστικά είναι ακόμα πιο επικίνδυνα. Βρίσκονται παντού, χωρίς να μπορεί κανείς να παρέμβει για να τα περιορίσει. Απελευθερώνουν ευκολότερα τους πλαστικοποιητές και άλλες τοξικές ουσίες. Πολλές από τις ενώσεις αυτές χαρακτηρίζονται από βιοσυσσωρευτική δράση. Δεν υπάρχει γωνιά στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα και στην πεδόσφαιρα του πλανήτη χωρίς μικροπλαστικά. Οι κρίκοι της τροφικής αλυσίδας μετατρέπονται σε «αποθήκες» μικροπλαστικών, που τελικά «αδειάζονται» στο άνθρωπο. Είναι πολύ ανησυχητικό το γεγονός πως το Εθνικό Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, ύστερα από σχετική έρευνα βρήκε περισσότερα από 400 είδη βακτηρίων σε 275 μικροπλαστικά που συλλέχθηκαν από τις τοπικές παραλίες. Περιείχαν ανθρωποπαθογόνα βακτήρια που προκαλούν γαστρεντερίτιδα και λοιμώξεις από τραύματα. Τα αποτελέσματα αυτά δείχνουν πως τα μικροπλαστικά όχι μόνο ρυπαίνουν, αλλά γίνονται και θρεπτικά υποστρώματα πολλαπλασιασμού μολυσματικών μικροοργανισμών. Στη μελέτη αυτή διαπιστώθηκε και η παρουσία βακτηρίων που συνδέονται με την λεύκανση των κοραλλιογενών υφάλων.

«Ευλύγιστη» μέση χάρη σε πλαστικό κρίκο

Ελέφαντες της Μποτσουάνας σε «κουρουπητό» πλαστικών

Αξίζει να δει κανείς τα αποτελέσματα αυτής της ανθρώπινης πλαστικομανίας.

• Το 90% των νεογνών και σχεδόν όλοι οι ενήλικες που έχουν μελετηθεί είναι ρυπασμένοι από τους ενδοκρινικούς διαταράκτες και τις άλλες τοξικές ουσίες των πλαστικών. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλοι έχουμε στο αίμα μας τοξικά πλαστικά πρόσθετα . Ακόμη και τα νεογέννητα που τα λαμβάνουν απευθείας από τη μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
• Η κατανάλωση τροφίμων που διατηρούνται σε πλαστικές συσκευασίες, καθώς επίσης νερού ποτών και αναψυκτικών από πλαστικά μπουκάλια, είναι βασική αιτία διείσδυσης των μικροπλαστικών στον ανθρώπινο οργανισμό από το στόμα. Μπορεί ακόμα να εισέλθουν με την αναπνοή και την επαφή με το δέρμα. Μικροπλαστικά ανιχνεύτηκαν ακόμη και στα έντερα του ανθρώπου και των ψαριών, στο πόσιμο νερό σε όλο τον κόσμο, στους ωκεανούς ακόμα και στα ιπτάμενα έντομα.   Στην Ιταλία βρέθηκαν σε διάφορα αναψυκτικά. . Η παρουσία των μικροπλαστικών στα έντερα του ανθρώπου θα μπορούσε να επηρεάσει την ανοσολογική απόκριση του πεπτικού συστήματος ή να βοηθήσει στη μετάδοση τοξικών χημικών ουσιών και ανθρωποπαθογόνων μικροοργανισμών. Αποδείχτηκε πως είναι ικανά να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος, στο λεμφικό σύστημα και να φτάσουν και μέχρι το συκώτι. Στα ανθρώπινα κόπρανα ανιχνεύθηκαν έως 9 διαφορετικά είδη μικροπλαστικών μεγέθους 50 - 500 μικρόμετρα σε ένα δείγμα, με πιο συχνά τα μικροπλαστικά από πολυπροπυλένιο (ΡΡ) και τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο (ΡΕΤ). Κατά μέσο όρο κάθε δείγμα περιείχε 20 μικροπλαστικά ανά 10 g κοπράνων. Τα παιδιά θεωρούνται πιο εκτεθειμένα στις φθαλικές ενώσεις επειδή απορροφούν περισσότερα τρόφιμα από τους ενήλικες σε σχέση με το σωματικό τους βάρος και επειδή φέρουν πλαστικά αντικείμενα στο στόμα τους. Γενικά ημερησία δόση σε μg/ ανά kg σωματικού βάρους για τις 8 φθαλικές ενώσεις DMP, DEP, DBP, DNBP, BBzP, DEHP, DINP και DIDP καθορίζονται για τα παιδιά ηλικίας 0-1 χρόνια και σωματικού βάρους (ΣΒ) 5.5 kg σε 55-380 μg, ηλικίας 1-3 και ΣΒ 13 kg σε 20-183,ηλικίας 4-10 και ΣΒ 27 kg σε 5-54 μg, για τις γυναίκες ηλικίας 18-80 και ΣΒ 60 kg σε 8-124 μg και για τους άντρες ηλικίας18-80 και ΣΒ 70 kg σε 8-92 μg.
• Βασικά θύματα της «πλαστικής ρύπανσης» στη Μεσόγειο είναι τα πουλιά κατά 35%, τα ψάρια κατά 27%, τα ασπόνδυλα κατά 20%, τα θαλάσσια θηλαστικά και οι θαλάσσιες χελώνες κατά 13%. Εκτιμάται ότι το 90% των θαλασσοπουλιών έχει κάποιο μικρό κομμάτι πλαστικού στο στομάχι του, ενώ όλα τα είδη χελωνών που ζουν στη Μεσόγειο έχουν καταπιεί πλαστικά. Σημαντικές ποσότητες μικροπλαστικών έχουν ανιχνευθεί στους τόνους, στους αστακούς και στις γαρίδες. Στα πουλιά, η κατάποση μικροπλαστικών έχει διαπιστωθεί ότι αναδιαμορφώνει τις λάχνες του λεπτού εντέρου με αποτέλεσμα να διακόπτεται η απορρόφηση σιδήρου και να αυξάνεται το ηπατικό στρες.

Γερακίνα ταΐζει με πλαστικό το νεοσσό της

Κάδος πλαστικών το στομάχι θαλασσοπουλιού

• Κάθε χρόνο 100.000 θαλάσσια θηλαστικά πεθαίνουν από 1 τρισεκατομμύριο πλαστικές σακούλες που καταναλώνονται παγκοσμίως και καταλήγουν στη θάλασσα. Έχει διακριβωθεί πως η αυξημένη συγκέντρωση λιπιδίων στον οργανισμό των θαλασσινών ζώων αυξάνει την περιεκτικότητα των φθαλικών εστέρων λόγω του ότι είναι υδρόφοβοι.
• Σε κάθε   τετραγωνικό   χιλιόμετρο   στη Μεσόγειο   μετριούνται   2000   πλαστικές σακούλες και μπουκάλια. 200 περίπου θαλάσσια ζωντανά πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της κατάποσης πλαστικών.
• Η γεωφαγική εδαφική πανίδα, όπως οι γαιοσκώληκες, τα ακάρεα και τα κολλέμβολα, θα μπορούσε να συμβάλει στην ποσότητα του δευτερογενούς μικροπλαστικού που υπάρχει στο έδαφος μετατρέποντας τα καταναλωμένα πλαστικά απόβλητα σε μικροπλαστικά μέσω πεπτικών διεργασιών.
• Έρευνα που διενεργήθηκε το 2012 και το 2013, έδειξε ότι σχεδόν το 100% των ψαριών και θαλάσσιων ασπόνδυλων κυρίως σφουγγαριών και ολοθούριων   περιείχαν μικροπλαστικές ίνες .
• Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε στην ακτή της Αργεντινής και συγκεκριμένα στις εκβολές του Ρίο ντε λα Πλάτα , διαπίστωσε την παρουσία μικροπλαστικών στα έντερα 11 ειδών παράκτιων ψαριών γλυκού νερού. Τα 11 είδη ψαριών αντιπροσώπευαν τέσσερις διαφορετικές συνήθειες διατροφής: Εκείνα που τρώνε νεκρή οργανική ουσία φυτών και ζώων (detritivore), τα πλανκτιβόρα ( planktivore), τα παμφάγα (omnivore) και τα ιχθυοφάγα (ichthyophagous).
• Πολλά θαλασσινά σκουλήκια, όπως για παράδειγμα το Arenicola marina έχουν συσσωρευμένα μικροπλαστικά στις γαστρεντερικές διόδους. Μικροπλαστικά βρέθηκαν επίσης και στις δύο αναπνευστικές και πεπτικές τους διόδους στα καρκινοειδή και ιδιαίτερα στο καβούρι Carcinus maenas. Τα «αγγούρια» της θάλασσας Thyonella gemmatα , Holothuria floridana , Holothuria grisea και Cucumaria frondosa απορροφούν 2- 20 φορές περισσότερο τα μικροπλαστικά από PVC και μεταξύ 2- 138 φορές περισσότερο εκείνα από νάιλον σε σχέση με τους κόκκους άμμου. Εκτιμάται πως κάθε οργανισμός εμπεριέχει 517 μικροπλαστικές ίνες. Τα κοράλλια μπορεί επίσης να έχουν μικροπλαστικά. Το ζωοπλαγκτόν καταναλώνει μικροπλαστικά με διάμετρο 1,7-30,6 μm (μικρόμετρα). Πολλά εκκρίνονται με τα περιττώματα που προσκολλούνται στην εξωτερική τους επιφάνεια.   Με τον τρόπο αυτό μεταφέρονται σε άλλες θέσεις Η κατανάλωση αυτή από το ζωοπλαγκτόν αποδίδεται στο γεγονός ότι πολλά μικροπλαστικά εκπέμπουν όπως και το φυτοπλαγκτόν με το οποίο διατρέφονται ελκυστικές ουσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το διμεθυλοσουλφίδιο.
• Τα οστρακοειδή είναι τα φυσικά φίλτρα των θαλασσών μας. Κι αυτοί οι έμβιοι μηχανισμοί καθαρότητάς τους είναι «έμφορτοι» μικροπλαστικών. Σύμφωνα με μια μελέτη των Πανεπιστημίων Hull και Brunel στο Λονδίνο, βρέθηκαν 70 μικροπλαστικά σε κάθε 100 γραμμάρια μυδιών.
• Διαπιστώθηκε τα τελευταία χρόνια και βιοσυσσώρευση φθαλικών ενώσεων σε φυτά γεγονός που ανησυχεί ακόμα περισσότερο τους επιστήμονες,

Και τι δεν είχε στο στομάχι της ιερή αγελάδα στην Ινδία

Καμήλα δρομέας νεκρή από κατανάλωση πλαστικών

Η «καλή» μας η κατσίκα σε σκουπιδότοπο από πλαστικά

κάπου στο Ακρωτήρι Χανίων